ویراستاری ادبی یا همان ویرایش زبانی، شاخهای از ویراستاری و حتی مهمترین بخش آن است. ویرایش ادبی به رفع خطاهای دستوری، رفع ابهام و ایهام به معنای کژتابی، جلوگیری از انحراف زبان معیار و… میپردازد. ما در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با ویراستاری ادبی، این هنر حساس و دقیق، بیشتر آشنا کنیم.
در ویراستاری ادبی متن، ویراستار میکوشد با حفظ زبان و چارچوبهای خود نویسنده، متن را با قواعد زبان فارسی معیار و دستورهای نگارشی آن یکسان کند. رعایت این قواعد و نکات در ویراستاری ادبی کتاب و ویراستاری ادبی مقاله اهمیت بسیاری دارد، زیرا میزان ارزش ادبی آنها را تعیین میکند.
نشرینو به کمک متخصصان این حوزه به طور حرفه ای به شما عزیزان خدمات ویراستاری را ارائه میدهد. برای استفاده از خدمات حرفه ای ویراستاری .تنها کافیست به بخش ویراستاری سایت نشرینو بروید و درخواست خود را ثبت کنید تا کارشناسان ما دراسرع وقت با شما تماس بگیرند
ویراستاری ادبی و نکات آن
در ویراستاری ادبی برخلاف ویراستاری صوری که ظاهر متن و علائم حائز اهمیت است، جمله، اجزا و ساختار آن توجه ویراستار را جلب میکند. ویراستار سعی میکند با ویرایش آن و همچنین وفاداری به زبان نویسنده متن را به زبان معیار نزدیک کند.
در ادامه به برخی از نکاتی که باید ویراستار ادبی به آن توجه کند اشاره میکنیم:
- برطرف نمودن خطاهای دستوری و ساختاری
- سادهسازی و روان کردن جملهها
- بررسی واژههای مترادف فارسی و گزینش بهترین آنها
- کوتاه کردن جملههای طولانی
- ابهام زدایی از جملات نامفهوم، متناقض، عامیانه و…
- استفاده از معادل برای واژگان غیرفارسی، عبارتهای تکراری و…
- جلوگیری از انحراف از زبان معیار و بهبود جملهبندی متن
ویراستاری ادبی و رفع خطاهای دستوری
خطاهای دستوری به معنای به کار بردن ناصحیح قواعد صرفی و نحوی زبان فارسی است. این خطاها شامل سه بخش خطای حرف، خطای فعل و خطای جمله میشود.
خطای کاربرد حرف، یعنی خطا در کاربرد حروف اضافه، ربط و نشانه. خطای فعل مانند حذف بیقرینه فعلی، دوری اجزای فعل، ناهماهنگی نهاد و فعل و… . در خطای جمله عدم شناسایی و استفاده نادرست از ترکیب عبارتها، جملهها و روابط اجزای آنان با هم از اشکالات کار است.
جملههای طولانی و سادهسازی آنان
متاسفانه امروزه به دلایل متفاوتی چون عادت به پرگویی، شاخ و برگ دادن، به کار بردن جملههای معترضه طولانی و… طول جملات افزایش یافته است. در زبان معیار ساده نویسی و ایجاز بسیار اهمیت دارد. برای کوتاه کردن جملات بلند میتوان به چند روش اعم از حذف تکیهکلامهای نابجا، استفاده نکردن از دو فعل پشت سر هم، حذف جملههای میانپیوندی (عاطفی، معترضه، بدل) و… استفاده کرد.
ویراستاری ادبی و ابهامزدایی
ابهامزدایی به معنای رفع ایهام و جایگزینی آن با مفهومی روشن است. در متنهای علمی و عادی مفاهیم باید صریح و روشن بیان شوند و هیچ شک و تردیدی در ذهن مخاطب باقی نگذارند. به همان اندازه که استفاده از ایهام در متنهای ادبی جزو صنایع و نقاط قوت کار به شمار میرود، در متنهای عادی و تخصصی جزو اساسیترین ایرادهاست.
انحراف از زبان معیار
مواردی همچون استفاده از واژگان بومی و محلی، استفاده از کلمات بیگانه بهصورت افراطی، حذف کلمات عربی بهصورت افراطی و… جزو انحراف از زبان معیار محسوب میشوند و ویراستار ادبی باید برای نزدیک نگه داشتن متن به زبان معیار به این موارد توجه کند.
معادل برای واژگان غیرفارسی
در ویراستاری ادبی متن، نیازی به معادلسازی تمام واژههای غیرفارسی نیست، زیرا چنانچه به آن اشاره شد ممکن است سبب انحراف از زبان معیار شود. بهعنوان مثال واژگانی که از زبان عربی به فارسی وارد شده و امروزه در عربی معنا و استفاده دیگری دارند ضرورتی به معادلسازی ندارند، مانند واژه «رد» که در فارسی به معنای ناموفق است و در عربی واژه «رفض» این معنا را دارد. اما بهتر است کلماتی که جایگزین مناسبی در فارسی دارند معادلسازی شوند، مانند سپاسگذار بجای تشکر. ویراستار ادبی باید به تمام این نکات و موارد مشابه آنان توجه داشته باشد.
زبان معیار در ویراستاری ادبی
زبان معیار سنگ محکی برای سنجیدن زبانهاست. زبانی است که درصد خلوص و اعتبار هر متن را با آن مورد آزمایش قرار میدهیم؛ از این رو در ویراستاری ادبی کتاب توجه به این نکته ضروری است که باید به زبان هر دورهای که به آن تعلق دارد نوشته شده باشد، یعنی یک بازه چهل تا پنجاه ساله. معمولاً زبان نوشتار و گفتار با زبان معیار مطابقت دارد و میزان دوری و نزدیکی آنان با استانداردها و ویژگیها، معیار بودن یا نبودن آن را مشخص میکند.
ویژگیهای زبان معیار:
- قشر تحصیلکرده، دانشگاهی، سیاسی و… از آن استفاده میکنند.
- در یک منطقه جغرافیایی رواج دارد.
- زبان مردم پایتخت هر کشور است.
- پیشینه ادبیات دارد و نویسندگانی به آن زبان نوشتهاند.
- زبان علمی، ملی، رسمی و مطبوعاتی هر کشور است.
- کتابهای دانشگاهی، نامههای اداری و… به آن زبان نوشته میشود.
انواع زبان در نوشته و ویراستاری ادبی
ویراستاری ادبی متنهای مختلف، با توجه به فراخور نوع محتوا از کلمات و عبارتهای متفاوتی استفاده میکند؛ زیرا هر موضوع زبان متفاوتی را میطلبد. بهعنوان مثال امکان ندارد زبان یک کتاب تخصصی به زبان ادبی و با تشبیه و استعاره نوشته شود.
دستهبندیهای زبان
- علمی یا تخصصی
- ادبی
- معمولی یا عادی
علمی یا تخصصی
از زبان علمی برای انتقال مفاهیم علمی – تخصصی و بیشتر در قالب کتاب و مقاله استفاده میشود. این زبان باید ساختاری منطقی داشته باشد. شفاف، روشن و ساده باشد. ضروری است ویراستار در این متنها آرایههای زبانی، پیچیدگی، ایهام، ابهام و نوآوریهای کلامی را رفع کند؛ زیرا این ابزار مانع رساندن پیام و انتقال کامل مفاهیم میشود. باید از بیان احساسات، قضاوت، تعارف و… دوری شود و فقط اطلاعاتی که حقیقت دارند بهصورت مستند به مخاطب ارائه شوند. زبان علمی از واژههای اختصاصیای نیز بهره میگیرد که ممکن است در علوم مختلف معانی متفاوتی داشته باشند؛ لذا شایسته است ویراستار ادبی به کاربرد واژگان به نسبت موضوع مطرح شده دقت نماید.
ادبی
این زبان برای خلق آثار ادبی چون شعر، رمان، قطعه ادبی و… است. بر خلاف زبان علمی، مخاطب در این زبان به لفظ، آهنگین بودن عبارات و راز و رمزهای آن بیشتر از معنای کلمات توجه دارد. متنهای ادبی سرشار از صنایع ادبی، ابتکارات و ابداعات زبانی، آرایههایی چون تشبیه، ایهام، تضاد و… هستند. ویراستار ادبی این نوع متنها باید بهخوبی به صنایع ادبی و پیچیدگیهای آن آگاه باشد تا مبادا معنای ظاهری کلمات و کنایهای آن را بهم بریزد.
معمولی یا عادی
از این زبان در مکالمات روزمره و عادی بهره میبریم، مانند نامههای اداری. ویراستار در این زبان نیز مانند باید توجه داشته باشد مانند زبان علمی، متن بدون پیچیدگیهای زبان ادبی، پیام خود را ساده و روشن منتقل کند.
در آخر
ویراستاران عزیز به میزان اهمیت و حساسیت ویراستاری ادبی توجه کافی داشته باشند. امید است با رعایت نکاتی که در این مطلب ذکر شد کمک شایانی به ویراستاری ادبی کتابها و ویراستاری ادبی مقالهها کرده باشیم. مجموعه ما تلاش کرد تا کلیدیترین نکات را به طور خلاصه و در کوتاهترین قالب به شما همراهان عزیز ارائه دهد.