ویراستاری و خدمات ویراستاری هر محتوایی یک کار حرفه‌ای و فن می‌باشد که باید بصورت رسمی و آموزش‌دیده و به خصوص در موقعیت شغلی ویراستاری انجام گردد.
درواقع صرفاً دانستن اصول اساسی ویراستاری و دستورات زبان فارسی شما را یک ویراستار مجرب نمی‌کند، بلکه باید با مطالعه کتب مختلف و توجه به اصول آن، تجربیات خود را نیز افزایش دهید.
در این مقاله قصد داریم که ضمن بیان نکات حرفه ویراستاری، اصول آن را نیز در انجام هر چه بهتر امر ویراستاری شرح دهیم.
ویراستاری چیست؟
ویراستاری، هنر صیقل‌دادن متن است. زمانی که یک متن نوشته می‌شود نیاز است در آخر ویرایش شود. خواه متن مقاله باشد یا کتاب و یا هر نوشته دیگری که به تحریر در می‌آید. اگر بعد از اتمام نوشته نتوانید آن را به درستی ویرایش کنید و به صورتی گویا و روان مفاهیم موردنظرتان را به مخاطب منتقل کنید، نوشته شما اعتبار ندارد و از آن استقبال نخواهد شد.
کسانی در ویراستاری متن موفق می‌شوند که هم به گویا بودن و روانی مفاهیم و محتوای متن توجه کنند و هم از لحاظ ظاهری و فنی به خوبی بتوانند هر متنی را ویرایش کنند. در این مقاله قصد داریم بگوییم ویراستاری چیست؟ چطور می‌توان به کمک ویراستاری، اعتبار نوشته را افزایش داد؟ ویراستاری کتاب چگونه انجام می‌شود؟ همراه ما باشید تا با پاسخ به این سوالات شما را با تمام جوانب ویراستاری آشنا کنیم.
ویراستاری به زبان دیگر:
ویراستاری، ویرایشگری و یا ادیتوری یک هنر نگارش در نویسندگی است. درواقع مهارت ویراستاری برای تنظیم و تصحیح خطاهای یک متن بر طبق اصول دستور زبان فارسی انجام می‌شود. شما می‌توانید مهارت ویراستاری را از طریق مطالعه کتب مختلف و آشنایی با سبک نوشتن، تسلط بر دستور و قواعد زبان فارسی کسب نمایید.
ویراستاری و اصلاح یک متن باید در رفع ۴ اشتباه دستوری، زبانی، نگارشی و فنی انجام گیرد. درواقع برای ویراستاری درست و کامل باید کلمه به کلمه یک متن را دقیق بخوانید تا بتوانید هر اشتباه سهوی نویسنده را برطرف و تصحیح نمایید. در بعضی از اوقات باید در زمان مطالعه متن، وجود یک واژه ناهمگن و نامناسب در یک جمله را تشخیص و آن را تصحیح نمایید.
درواقع در ویراستاری یک متن باید محتوا، بیان، نظم، علائم نگارشی، اعتبار و صحت را بررسی کنید و ضمن حفظ سبک نویسنده و صاحب اثر سعی کنید که خطاهای دستوری، نگارشی، حشویات وغیره را تصحیح کنید. شاید شغل ویراستاری به‌گونه‌ای به نظر می‌آید که نیاز به ابزار خاصی نداشته باشد و در منزل و با رایانه بتوانید انجام دهید؛ اما انجام این کار نیاز به تمرکز بالا و نکته‌بینی خاصی دارد. به صورتی که هیچ اشتباه کوچک و ریزی نباید از چشم شما دور بماند.
هدف اصلی از ویراستاری متن، روان و رسا کردن محتوا بر طبق استانداردها و قواعد دستور زبان فارسی است. به همین دلیل ویراستاری صرفاً برای کتاب صورت نمی‌گیرد. بلکه می‌توان برای فیلم، تصاویر و تابلوها، موسیقی وغیره انجام داد و با ویراستاری و بازبینی دوباره محتوا آن را کامل‌تر و درست‌تر ارائه داد.
تعریف ویراستاری
همان‌طور که گفتیم ویراستاری در آماده سازی و اعتبار دادن به متن‌های مختلف اهمیت بالایی دارد. می‌توان گفت ویراستاری نوعی احترام قائل شدن برای مخاطب محسوب می‌شود؛ بنابراین اگر نویسنده‌ای متنی را بدون ویراستاری منتشر کند به این معنی است که هم کارش را درست انجام نداده و هم برای مخاطبان خود ارزش و احترام کافی قائل نشده است.
اکنون قصد داریم بگوییم که اصلا ویراستاری چیست و تعریف دقیقی از آن ارائه دهیم.
ویراستاری فرایندی است که متن‌ها را از ابعاد و نقطه نظرهای مختلف ظاهری، فنی، ادبی، تخصصی و محتوایی بهینه سازی میکند. برای مثال با اصلاح علائم نگارشی، نکات املایی و دستوری یا کم و زیاد کردن بخش‌هایی از یک متن می‌توان آن را بهینه کرد.
ویراستاری ابعاد مختلفی دارد. بنابراین ویرایش یک متن باید در حوزه‌های مختلفی صورت بگیرد که به شرح زیر است:
- محتوا
- بیان و لحن
- صحت و درستی حقایق موجود در متن
- نظم و آراستگی متن
- نکات دستوری و قواعد
- علائم نگارشی و املا
اگر قصد ویراستاری کتاب، ویراستاری متن فارسی یا انگلیسی و هر نوشته دیگری دارید باید با اصول ویرایش در این حوزه‌ها کاملا آشنا باشید.
انواع ویراستاری چیست؟
به طور کلی ویراستاری به دو دسته عمومی و ویژه تقسیم می‌شود.
ویراستاری عمومی مربوط به تمام متون است و مقاله را به طور کلی بررسی میکند. در این نوع ویرایش هرگونه غلط املایی، انشایی، نگارشی و محتوایی در متن تصحیح می‌شود. اما ویراستاری ویژه تخصصی‌تر است و به بخش‌های تخصصی متن می‌پردازد. ویراستار در این نوع ویرایش نقشی علمی دارد و متن را از لحاظ محتوای صحیح و تخصصی به دقت بررسی میکند.
مراحل ویراستاری چیست؟
زمانی که می‌خواهید ویراستاری کتاب یا هر نوشته دیگر را آغاز کنید باید مراحل مختلف آن را در نظر داشته باشید. در قدم اول باید بعد از نوشتن متن، کمی از آن فاصله بگیرید. فاصله گرفتن از متن باعث می‌شود بعد از اینکه دوباره به سراغ آن می‌روید با نگاهی دقیق‌تر امکان رفع ایراد و اشکالات آن را داشته باشید.
بنابراین بعد از نگارش متن لازم است مراحل زیر را طی کنید:
فاصله‌گرفتن از متن
همان‌طور که گفتیم اولین مرحله بعد از نگارش متن این است که کمی به خودتان زمان بدهید تا امکان این را پیدا کنید از دیدگاه فردی خارجی به متن خود نگاه کنید. دقت کنید که اگر بلافاصله به سراغ ویراستاری متن بروید، امکان دارد نتوانید به درستی به ایراد و اشکالات موجود در متن پی ببرید. چرا که هنوز در بطن قضیه هستید و مغز شما با آن درگیر است.
چاپ‌کردن متن
یکی از مراحل ویراستاری متن، چاپ کردن آن است. این کار فرایند ویرایش را برایتان راحت‌تر میکند. مزیت چاپ‌کردن متن برای ویراستاری چیست؟ از آنجایی که خواندن متن از روی رایانه کمی دشوارتر است و می‌تواند دقت شما را در ویراستاری نوشته پایین بیاورد توصیه می‌کنیم متن خود را برای ویرایش چاپ کنید. با این حال این مرحله ضروری نیست و به تصمیم خودتان بستگی دارد.
خواندن کلی متن
خواندن کلی متن یکی از مهمترین کارهایی است که در شروع ویراستاری کتاب، ویراستاری متن فارسی یا انگلیسی، ویراستاری مقاله و… باید در نظر داشته باشید. قبل از اینکه شروع به ویرایش کنید، باید متن را با نگاهی کلی، از ابتدا تا انتها بخوانید. خواندن کلی متن به شما کمک میکند تا دید دقیق‌تری به آن متن پیدا کنید.
مرور و بازبینی متن
اکنون می‌خواهیم بگوییم اهمیت مرور و بازبینی متن جهت ویراستاری چیست؟ این مرحله سیار اهمیت دارد و در آن نباید هیچ نکته‌ای از چشم ویراستار دور بماند. اگر ویراستار متوجه شود بخشی از محتوای متن با بخش دیگر آن همخوانی ندارد یا هر ایراد دیگری در متن دیده شود باید برای ویرایش آماده دست به کار شود. در مرحله مرور و بازبینی متن، صحت و دقت محتوا بسیار اهمیت دارد.
ساختار متن
اگر قصد دارید ویراستاری متن انجام دهید لازم است به ساختار متن و چینش بخش‌های مختلف آن دقت زیادی داشته باشید.
برای مثال ساختار مقالات علمی سبک و سیاق خاصی دارد. ویراستاری کتاب نیز قوانین مرتبط با خودش را دارد که باید رعایت کنید. توجه کنید که حتی اگر بهترین کتاب‌ها و مقالات را هم بنویسید اما ساختار مرتبط با نوع متن را رعایت نکنید، احتمال دارد نوشته شما از سوی ناشران یا داوران و… رد شود.
ویرایش جملات
مرحله بعدی ویراستاری، ویرایش جملات از لحاظ انشایی است. در این مرحله ویراستار باید به لحن و افعال جملات متن دقت داشته باشد. برای شما مثال می‌زنیم تا متوجه شوید منظور از ویرایش جملات در ویراستاری چیست؟ مثلا زمان افعال متن و لحن نگارش باید در تمام بخش‌های همخوانی داشته باشد. جملات پیچیده، دارای ایهام و گیج‌کننده نیز باید اصلاح شوند. علاوه بر آن لازم است ویراستار هنگام ویراستاری کتاب و ویراستاری متن‌های مختلف، جملات اضافی که هیچ کارکردی در متن ندارند حذف کند.
بررسی املا و نقاط فنی
یکی از بخش‌های مهم ویرایش متن‌های مختلف بررسی درستی املا و عاری بودن متن از غلط املایی است. اگر به اصلاح نقاط فنی و املایی نوشته توجه نکنید متن بی‌اعتبار می‌شود. برای این کار می‌توانید از نرم افزار‌هایی که برای بررسی و رفع خطاهای املایی و نکات فنی نگارشی متون طراحی شده‌اند استفاده کنید.
بهترین نرم افزارهای بررسی جنبه املایی و فنی نگارشی برای ویراستاری چیست؟ نرم افزار گرامرلی و نرم افزار ویراستیار را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
خواندن نهایی در ویراستاری
در آخرین مرحله ویراستاری متن لازم است یک بار دیگر متن را بخوانید. خواندن نهایی نوشته به عنوان مرحله پایانی ویرایش می‌تواند به شما این اطمینان را بدهد که دیگر اشتباهی در متن نیست و نوشته شما آماده ارائه یا نشر است.
ویراستاری انواع نوشته‌ها
ویراستاری انواع نوشته‌ها شامل ویراستاری کتاب، ویراستاری پایان نامه، ویراستاری مقالات علمی و ویراستاری مقاله انگلیسی می‌شود. ویراستاری هر کدام از این نوشته قوانین و اصول مرتبط با خودش را دارد.
ویراستاری کتاب
پس از اینکه متوجه شدیم ویراستاری چیست و چه مراحلی دارد به بررسی ویراستاری کتاب می‌پردازیم. اگر کتابی به صورت ویرایش نشده منتشر شود، از سوی خوانندگان، نویسندگان و منتقدان پس زده می‌شود. کتابی که به اندازه کافی صیقل نخورده، علائم نگارشی آن اصلاح نشده و انسجام کافی ندارد نمی‌تواند معتبر باشد. برای ویراستاری یک کتاب لازم است از لحاظ فنی، ادبی، تخصصی و محتوایی ویرایش شود.
اگر کتابی که می‌نویسید ترجمه از زبانی دیگر است، ویراستاری آن بسیار حائز اهمیت تر است. چرا که ویراستار باید امانت دار خوبی باشد و به مطابقت جملات ترجمه شده کتاب با جملات اصلی متن دقت کند. برای این کار لازم است که ویراستار در دو حوزه زبان مبدأ و مقصد تخصص داشته باشد.
در آخر
در مطالب فوق برای شما شرح دادیم که ویراستاری چیست و اصول کلی و مراحل مقدماتی ویراستاری متن را بررسی کردیم. همان‌طور که گفتیم ویراستاری انواع نوشته قوانین مربوط به خود را دارد؛ بنابراین اگر قصد دارید ویراستاری یک کتاب را انجام دهید یا به ویراستاری مقاله یا هر متن دیگری بپردازید لازم است تمام قوانین و اصول ویرایش را به درستی روی نوشته‌هایتان اعمال کنید. متنی که به درستی ویرایش نشده باشد نمی‌تواند به خوبی با مخاطب خود ارتباط برقرار کند.
کلمه کلیدی: ویراستاری چیست
ویراستاری چیست؟
اصول کلی در ویراستاری متن
با توجه به اینکه معمولاً قبل از چاپ هر محتوایی، ویراستار آن را بررسی و اصلاح میکند؛ اما لازم است که نویسندگان نیز نکاتی را در هنگام نگارش و نوشتن متن در نظر بگیرند. در ادامه به ذکر ۵ نکته و اصل کلی در ویراستاری متن می‌پردازیم.
۱. رعایت علائم نشانه‌گذاری ویراستاری در متن
انجام علائم نشانه‌گذاری صحیح و درست در ویراستاری متن باعث می‌شود که مقصود و منظور نویسنده به‌صورت درست و کامل به خواننده منتقل شود. علائم نشانه‌گذاری چون ویرگول، علامت پرسش، علامت تعجب، نشانه نقل‌قول، نشانه بیان یک مطلب، نشانه توجه وغیره باید با توجه به محتوای یک جمله استفاده شود.
احتمالاً شما نیز این جمله معروف «بخشایش لازم نیست اعدامش کنید» را به یاد دارید. در این جمله استفاده از ویرگول کاملاً معنای جمله را تغییر می‌دهد.
۲. حذف کردن حشویات و تکلف در ویراستاری متن
حشویات زبان فارسی معمولاً به ۲ صورت انجام می‌گیرد:
• زمانی که ترکیب ۲ کلمه با هم یک معنی را داشته باشند و حذف یکی از کلمه‌ها خللی به متن وارد نمی‌کند. به‌طور مثال کلمات: همهمه‌ی صدا، کنسرت موسیقی، خانه سرا؛ یکی از دو کلمه‌ها به همراه هم زائد است.
• زمانی که در یک جمله نشانه و کلمه‌ای زائد به همراه هم استفاده شوند. به‌طور مثال «من یک مردی را دیروز دیدم.» در این جمله یک و ی در کنار هم در تکلف زبانی را به وجود آورده است. پس باید یکی از آنها را حذف کرد.
۳. مطابقت فعل با فاعل جمله در ویراستاری متن
همان‌طور که باید در حذف کردن حشویات متن راغب باشیم، اما نباید در این امر زیاده‌روی نیز کرد. گاهی حذف فعل در جمله به ساختار متن آسیب وارد میکند و حتی مقصود اصلی نویسنده را برای مخاطب غیرقابل فهم میکند. بنابراین غیر از حذف قرینه فعل، هرگونه حذف غیرضروری که در متن صورت گیرد، باعث ایجاد ابهام در متن برای خواننده خواهد شد.
علاوه بر توجه به حذف نامناسب فعل، باید به کاربرد و مطابقت مناسب فعل با فاعل جمله نیز اهمیت داد. در جمله‌های با فعل مجهول نیز، آن روانی جمله وجود ندارد و شاید خواننده دچار ابهام در فهم مطلب نیز شود.
